Prowadząc działalność gospodarczą, warto znać przepisy dotyczące odsetek ustawowych, ponieważ mogą one pojawić się w wielu sytuacjach: od opóźnień w płatnościach faktur, po spory sądowe i windykację należności. W artykule wyjaśniamy, czym są odsetki ustawowe, jakie są ich rodzaje, jaka ustawa je reguluje oraz jakie są obecnie obowiązujące stawki odsetek maksymalnych. Przygotowaliśmy także sekcję FAQ z odpowiedziami na najczęściej zadawane pytania.
Czym są odsetki ustawowe?
Odsetki ustawowe to świadczenie pieniężne przysługujące wierzycielowi w sytuacji, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem zobowiązania pieniężnego. Są one określone przez przepisy prawa i obowiązują niezależnie od tego, czy strony zawarły umowę regulującą wysokość odsetek.
Odsetki ustawowe pełnią funkcję rekompensacyjną – wynagradzają wierzycielowi czasowe pozbawienie go możliwości dysponowania należną kwotą.
Rodzaje odsetek ustawowych
W polskim systemie prawnym wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje odsetek ustawowych:
1. Odsetki ustawowe za opóźnienie
Obowiązują w sytuacji, gdy dłużnik spóźnia się z wykonaniem zobowiązania pieniężnego, np. płatności za fakturę, bez względu na to, czy wierzyciel poniósł jakąkolwiek szkodę.
2. Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych
Dotyczą transakcji między przedsiębiorcami lub między przedsiębiorcą a podmiotem publicznym. Ich wysokość jest wyższa niż standardowych odsetek za opóźnienie i mają charakter stymulujący do szybszego regulowania zobowiązań w obrocie gospodarczym.
3. Odsetki ustawowe kapitałowe
Mają zastosowanie w sytuacji, gdy odsetki należą się nie za opóźnienie, lecz z tytułu korzystania z cudzych środków pieniężnych, np. w przypadku pożyczki bez ustalonego oprocentowania.
Jakie przepisy regulują odsetki ustawowe?
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady naliczania odsetek ustawowych w Polsce jest:
- Kodeks cywilny (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93) – przepisy o odsetkach znajdują się w art. 359 oraz art. 481.
- Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. 2022 poz. 118) – reguluje odsetki za opóźnienia w obrocie gospodarczym.
- Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości – określające aktualną wysokość odsetek ustawowych.
Odsetki maksymalne – co to znaczy?
Polskie prawo przewiduje limity wysokości odsetek, aby przeciwdziałać lichwie.
Zgodnie z art. 359 § 2¹ Kodeksu cywilnego:
- Odsetki maksymalne kapitałowe nie mogą przekraczać dwukrotności odsetek ustawowych.
- Odsetki maksymalne za opóźnienie również są ustalane na poziomie dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie.
Jeśli strony ustaliły wyższe odsetki, niż wynika to z przepisów, stosuje się automatycznie odsetki maksymalne przewidziane prawem.
Aktualne stawki odsetek ustawowych w 2025 roku
- Odsetki ustawowe: 8,25% w skali roku
- Odsetki ustawowe za opóźnienie: 10,25% w skali roku
- Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych: 14,75% w skali roku (plus ewentualna rekompensata za koszty odzyskiwania należności)
(Wysokości mogą ulegać zmianie w związku ze zmianą stóp procentowych NBP – zawsze warto sprawdzać aktualne dane.)
FAQ – najczęściej zadawane pytania o odsetki ustawowe
1. Czy mogę żądać odsetek ustawowych, jeśli w umowie nie było mowy o odsetkach?
Tak, jeśli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, przysługują Ci odsetki ustawowe na mocy przepisów Kodeksu cywilnego, nawet jeśli umowa ich nie przewidywała.
2. Jak nalicza się odsetki ustawowe?
Odsetki nalicza się od dnia następnego po upływie terminu płatności aż do dnia zapłaty. Można je obliczyć za pomocą wzoru: (kwota długu × liczba dni opóźnienia × wysokość odsetek rocznych) / 365.
3. Czy odsetki ustawowe podlegają opodatkowaniu?
Tak, odsetki ustawowe są przychodem, który podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
4. Czy można zmienić wysokość odsetek ustawowych w umowie?
Strony mogą ustalić wyższe lub niższe odsetki umowne, jednak nie mogą one przekroczyć odsetek maksymalnych przewidzianych w przepisach.
5. Czym różnią się odsetki ustawowe od odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych?
Odsetki w transakcjach handlowych są wyższe i mają na celu szczególne zabezpieczenie interesów przedsiębiorców. Są stosowane tylko w obrocie profesjonalnym.
6. Czy mogę naliczać odsetki ustawowe za opóźnienie od nieopłaconych faktur?
Tak, jeżeli faktura została wystawiona i termin płatności minął, masz prawo naliczyć odsetki ustawowe za opóźnienie.
Podsumowanie
Znajomość zasad dotyczących odsetek ustawowych jest kluczowa w codziennym funkcjonowaniu firmy. Zarówno w przypadku windykacji należności, jak i w prewencji przed potencjalnymi sporami, umiejętność poprawnego ich naliczenia pozwala zabezpieczyć interesy przedsiębiorcy. Pamiętaj jednak, aby zawsze aktualizować swoją wiedzę w oparciu o zmieniające się stopy procentowe oraz nowe regulacje prawne.
